Μνημεία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς: Ορισμός, κατάταξη, προστασία

      Φυσική Κληρονομιά είναι η κληρονομιά των φυσικών, μη-ανθρωπογενών περιοχών και μπορεί να περιλαμβάνει φυσικούς και βιολογικούς σχηματισμούς, που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από  αισθητική ή επιστημονική άποψη, γεωλογικούς και φυσιογραφικούς σχηματισμούς και φυσικά περιβάλλοντα ή επακριβώς οριοθετημένες φυσικές περιοχές, που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από την άποψη της επιστήμης, της διατήρησης ή της φυσικής ομορφιάς.

 "Κύμα"(Αριζόνα-Γιούτα)

Το Πέρασμα του Γίγαντα στη Βόρεια Ιρλανδία

Σπήλαιο Frotto στο Λίβανο

Μετέωρα(Ελλάδα)

Κοραλλιογενής ύφαλος  Belize

Βόρειο Σέλας

       Η πολιτιστική κληρονομιά είναι η κληρονομιά των φυσικών αντικειμένων και των άυλων χαρακτηριστικών μιας ομάδας ή κοινωνίας που κληρονομούνται από τις προηγούμενες γενιές και περιλαμβάνει μνημεία (αρχιτεκτονικά έργα, έργα μνημειακής γλυπτικής και ζωγραφικής κ.α.), κτιριακές ομάδες και αρχαιολογικούς χώρους, που έχουν εξαιρετική και παγκόσμια αξία από  ιστορική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική άποψη. 

Μάτσου Πίτσου

Σινικό τείχος

       

      Η έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς υποδηλώνει τη σχέση που δηµιούργησε ο άνθρωπος µε ορισµένα στοιχεία του περιβάλλοντός του, µέσα στο κοινωνικό και ιστορικό  πλαίσιο ανά τους αιώνες. Έχει χαρακτήρα γνωστικό και βασίζεται καταρχάς στην ύπαρξη και αποδοχή ενός λογικού συλλογιστικού πλαισίου,που είναι η «επιστηµονική» ανάλυση. Στην περίπτωση αυτή, η έννοια της πολιτισµικής κληρονοµιάς εφαρµόζεται σε αντικείµενα στα οποία προσδίδονται σηµασίες, που µόνον οι ειδικοί µπορούν να ανακαλύψουν  και να αποκαλύψουν, επικαλούµενοι διάφορες γνώσεις και κυρίως την ιστορική επιστήµη. 

  Βασίζεται, όµως, παράλληλα και σε µια περισσότερο διαισθητική προσέγγιση, που τοποθετείται στην τοµή ανάµεσα στη λογική και το αισθητό. Προσέγγιση που προκαλεί µια νέα στάση απέναντι στο αντικείµενο, µια στάση απόλυτου θαυµασµού.

    Οι δυο αυτές προσεγγίσεις συνδυάζονται και συµβάλλουν στο να προκαλέσουν ανάµεσα στον παρατηρητή και το παρατηρούµενο αντικείµενο µια διαδικασία συνταύτισης και παραγωγής προγονικών αξιών. Έτσι, ο λάτρης της πολιτισµικής κληρονοµιάς δεν είναι ένας απλός θεατής παλαιών αντικειµένων ούτε και τα χρησιµοποιεί όπως οποιοδήποτε άλλο πολιτισµικό αγαθό, αλλά µπορεί να ταυτισθεί µαζί τους µέσα από το χρόνο και το χώρο για να γευτεί, ετεροχρονισμένα, συναισθήµατα και καταστάσεις.

 Εφόσον η έννοια αυτή της κληρονοµιάς, για να δηµιουργηθεί, έχει ανάγκη από την ύπαρξη ενός ορισµένου τρόπου σκέψης και από την κινητοποίηση επιστηµονικών γνώσεων, αυτό σηµαίνει ότι όχι µόνον δεν θα µπορούσε να αναπτυχθεί αυτόνοµα µέσα στην κοινωνία, αλλά και ότι δεν προσλαµβάνει όλο της το νόηµα, παρά µόνον, αν την τοποθετήσουµε µέσα σε ένα σύστηµα κοινωνικών και φιλοσοφικών αναπαραστάσεων.  

    Η έννοια της κληρονοµιάς προϋποθέτει, επίσης, µια ειδική σχέση µε το χρόνο και, κυρίως, µια ειδική αναπαράσταση του παρελθόντος, ως χωροχρόνου τελείως αυτόνοµου και σε απόσταση από το παρόν. Αν το κληρονομημένο  αντικείµενο ανήκει στο παρελθόν, τότε αυτός που το χαρακτηρίζει, έτσι, είναι άνθρωπος του παρόντος, που αυτό- προσδιορίζεται ως αποκοµµένος από αυτό το παρελθόν.

    Για να κατανοήσουµε τον τρόπο αυτό σκέψης, πρέπει να θυµηθούµε ότι σε πολλές από τις αποκαλούµενες παραδοσιακές κοινωνίες, η έννοια του κυκλικού χρόνου υπερισχύει της έννοιας του γραµµικού χρόνου. Έτσι, από µια ιδεολογική σκοπιά, τα ανθρώπινα και τα κοινωνικά γεγονότα ερµηνεύονται ως επανάληψη άλλων πράξεων, που εξελίχτηκαν παλαιότερα, κατ’ εικόνα του ηµερολογίου που επαναλαµβάνεται κάθε χρόνο. Το σύστηµα αυτό που προβάλλει τις αξίες της αναπαραγωγής έναντι των αξιών της αλλαγής, εγγράφεται µέσα σε ένα θρησκευτικό τρόπο σκέψης, ο οποίος τότε αποτελεί και τον µόνο επίσηµο λόγο πάνω στο σύστηµα Κόσµος. ∆ιαδίδεται µέσα από µυθικές διηγήσεις, που µεταβιβάζονται από διάφορες προφορικές παραδόσεις ή/και από τα ιερά κείµενα, και είναι αυτός που καθορίζει την ηθική και τις κοινωνικές αξίες.

   Μέσα σε ένα τέτοιο αµετακίνητο πλαίσιο, η ιδέα αυτή καθεαυτή του µετασχηµατισµού της κοινωνίας δεν αποτελεί στόχο, ούτε και η ιδέα ενός τετελεσµένου (βλ. ξεπερασµένου) κοινωνικού παρελθόντος έχει καµιά χρησιµότητα. Έτσι, δεν µπορεί να υπάρχει, εφόσον οι κοινωνικοί κανόνες είναι για να διαιωνίζονται και όχι για να µετεξελίσσονται. 

  Η σχέση που οι άνθρωποι δηµιουργούν µε τους παλαιότερους χρόνους παίρνει άλλες µορφές και εκδηλώνεται κυρίως µέσα από µια κοινωνική και συναισθηµατική σχέση µε τους προγόνους. Τότε, ακόµα και ο θάνατος - που στη δυτική σκέψη διαιρεί το χρονολογικό χρόνο και θεσµοθετεί µια τοµή ανάµεσα στο παρόν και το παρελθόν - ξεπερνιέται συµβολικά και οι τελετές για την µετενσάρκωση των προγόνων καταλύουν τα σύνορα ανάµεσα τους νεκρούς και τους ζωντανούς και απαλείφουν τα όρια που χωρίζουν τους παλαιούς χρόνους από το παρόν. 

    Μέσα σε αυτή τη λογική, η έννοια της κληρονοµιάς, ιδωµένης σε οικογενειακή κλίµακα, υποδηλώνει όχι µόνον τα αγαθά που µεταβιβάζονται από τους προγόνους, αλλά και ένα σύνολο γνώσεων, πρακτικών και δοξασιών, στις οποίες η κοινότητα εξακολουθεί να είναι προσκολληµένη και µέσα από τις οποίες προσδιορίζει την ταυτότητά της, χωρίς να προσπαθεί να αναπτύξει µια γνωστική και αποστασιοποιηµένη σκέψη. 

    Από το 15ο αι. και µετά, η δυτική κοινωνία αρχίζει να απελευθερώνεται από το θεοκρατικό σύστηµα κοινωνικών αναπαραστάσεων. Αρχίζει να προωθεί µια νέα προσέγγιση του ρόλου του ανθρώπου στην κατασκευή του κόσµου, προσέγγιση που απαιτεί και µια νέα αντίληψη του χρόνου.       Έτσι, ο κοινωνικός χρόνος που εκτυλίσσεται και κυλάει και είναι πλέον µετρήσιµος και αντικείµενο επιστηµονικού λόγου, θεωρείται ότι διαπλάθεται µόνον µέσα από τη διάνοια του ανθρώπου, που έτσι ελπίζει να απελευθερωθεί από τη θεϊκή µοίρα και τον καταναγκασµό.

    Μέσα σε αυτό το νέο και πρωτότυπο πλαίσιο κατασκευής µιας νέας κοινωνίας, της κοινωνίας πολιτών, διαγράφονται παράλληλα και οι νέες βάσεις της έννοιας της κληρονοµιάς, της οποίας τα υλικά υποστηρίγµατα θεωρούνται τώρα πια ότι ανήκουν σε ένα απώτερο παρελθόν, πεθαµένο, µακρινό, που δεν θα µπορούσε να επιστρέψει και απέναντι στο οποίο οι άνθρωποι έχουν µια στάση κυρίως νοσταλγική. 

  Οι νέες προγονικές µορφές, όπως τις διαµόρφωσαν οι µορφωµένοι της Αναγέννησης, δεν θα µπορούσαν να έχουν πλέον σχέση µε τα διάφορα λείψανα των παραδοσιακών κοινωνιών, που είχαν θρησκευτικές και µαγικές δυνάµεις και ενσάρκωναν τη θεϊκή ισχύ. Τότε, άλλωστε, δεν έµπαινε ούτε το ζήτηµα της ιστορικής και της αισθητικής τους αξίας, διότι η µόνη τους αξία ήταν το γεγονός ότι αποτελούσαν τους απαραίτητους διάµεσους για την επικοινωνία των ανθρώπων µε το Θεό. Με τη νέα όµως λογική αντίληψη του κόσµου, τα κληρονοµικά αντικείµενα, που εκτιµώνται σύµφωνα µε τις κατηγορίες του παλαιού και του ωραίου και καθορίζονται σηµειολογικά ως τόποι µνήµης, έχουν πλέον ως κύρια λειτουργία τους να µεταβιβάζουν πληροφορίες και διδάγµατα από το παρελθόν στο παρόν, παραµένοντας ταυτόχρονα και κάτω από την εξουσία του ανθρώπινου νου. 

Τιμπουκτού (ισλσμικός χώρος λατρείας)


Πουέμπλο ντε Τάος

Παρθενώνας στην Ακρόπολη(Ελλάδα)


Πινακοθήκη Ουφίτσι

Από τη Νεκρόπολη των Θηβών

Σίντρα Πορτογαλία

Κήποι Βερσαλιών

Η Παγκόσμια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά και ο ρόλος της UNESCO

      Η παγκόσμια κληρονομιά, πολιτιστική και φυσική,  είναι το κληροδότημά μας από το παρελθόν, είναι αυτό με το οποίο ζούμε μαζί σήμερα, και αυτό που θα περάσουμε στις μελλοντικές γενιές. Είναι πηγή ζωής και έμπνευσης που ανεξάρτητα από τον τόπο και τον χρόνο όπου δημιουργήθηκαν τα μεγαλειώδη μνημεία του πολιτισμού και βρίσκονται οι τοποθεσίες φυσικού κάλλους, ανήκουν σε όλους τους λαούς του κόσμου.

   Η UNESCO  για τη προστασία και διατήρηση της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, σε όλο τον κόσμο, την οποία  θεωρεί ως εξαιρετικά πολύτιμη για την ανθρωπότητα, ίδρυσε το 1992 το "Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς', το οποίο αποτελεί το σημείο αναφοράς και τον συντονιστή όλων των θεμάτων που  σχετίζονται με την Παγκόσμια Κληρονομιά. 

   Στη λίστα των μνημείων και τοποθεσιών που έχουν αναγνωριστεί ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς και προστατεύονται από την UNESCO, μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται η Ακρόπολη των Αθηνών, οι Πυραμίδες της Αιγύπτου, οι Μπαρόκ Καθεδρικοί Ναοί της Λατινικής Αμερικής, το Άγιον Όρος, η Αρχαία Ολυμπία, κ.α.

   Ο βασικός άξονας λειτουργίας  του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς είναι η εφαρμογή της Διεθνούς  Σύμβασης για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς, πολιτιστικής και φυσικής - υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972- και  προβλέπει τη διακρατική συνεργασία για την αναγνώριση, την προστασία και τη διατήρηση της παγκόσμιας κληρονομιάς.

   Το Κέντρο δραστηριοποιείται σε πολλούς και ποικίλους τομείς:

• -Οργανώνει τις ετήσιες συνεδριάσεις της Παγκόσμιας Επιτροπής Κληρονομιάς και του Γραφείου της.
• -Ανανεώνει και συμπληρώνει τη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς και παρέχει συμβουλές στις χώρες- μέλη τηςUNESCO για την υποβολή υποψηφιοτήτων των μνημείων τους,  προκειμένου να ενταχθούν στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.
• -Οργανώνει την παροχή διεθνούς βοήθειας από το Παγκόσμιο Ταμείο Κληρονομιάς αξιολογώντας τις εκάστοτε ανάγκες.
• -Συγκεντρώνει και συντονίζει τις αναφορές για την κατάσταση των διαφόρων μνημείων.
  -Συντονίζει την άμεση δράση που πρέπει να αναληφθεί όταν μια τοποθεσία απειλείται.
• -Διοργανώνει σεμινάρια τεχνογνωσίας και συνέδρια, καθώς και σεμινάρια με διδακτικό υλικό για την παγκόσμια κληρονομιά, με σκοπό την αφύπνιση των νέων για τη σημασία της διάσωσης των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.

   Η Πρόεδρος του «Ιδρύματος για το Παιδί και την Οικογένεια», κυρία Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, με την ιδιότητα της  Πρέσβειρας  Καλής Θελήσεως της UNESCO συνεργάζεται με το «Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς» για την υλοποίηση των προγραμμάτων του και έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες  στον τομέα αυτό:

• -Διοργάνωσε την έκθεση «Η Ενότητα ενός μοναδικού μνημείου: του Παρθενώνα»,στην έδρα της UNESCO.
• -Συμμετείχε ως ομιλήτρια και μέλος της Τιμητικής Επιτροπής, στο Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε η UNESCO στη Βενετία, τον Οκτώβριο 2002, με την υποστήριξη της Ιταλικής Κυβέρνησης, για τον εορτασμό της 30ης Επετείου της Υπογραφής της Σύμβασης για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς.
• -Στήριξε τη διοργάνωση της Έκθεσης Φωτογραφίας με τίτλο «Our Past, our Future» στη Βενετία, που παρουσίαζε εντυπωσιακά μνημεία και μέρη πολιτιστικού και φυσικού πλούτου από όλο τον κόσμο.
• -Ανέλαβε την πρωτοβουλία της μεταφοράς  της ίδιας έκθεσης στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη.
• -Στηρίζει το πρόγραμμα για την συντήρηση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη και συνεργάστηκε με τον- Γιώργο Νταλάρα για την διοργάνωση μεγάλης συναυλίας του στο Ηρώδειο ,τα έσοδα της οποίας διετέθησαν για αυτό το σκοπό.
• -Είχε την πρωτοβουλία για τη διοργάνωση επιστημονικού σεμιναρίου στην Αρχαία Ολυμπία, με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων και την εξεύρεση ορθότερων και αποτελεσματικότερων μέσων διαχείρισης των κινδύνων που απειλούν τα αρχαία μνημεία, καθώς και τη λήψη μέτρων για την ασφαλή θωράκισή τους. Το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε με την ευγενική της χορηγία.
• -Επίσης στηρίζει το πρόγραμμα της UNESCO  για την προστασία της Προφορικής και  της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
• -Η κυρία Βαρδινογιάννη ήταν επίσης ομιλήτρια και μέλος της Τιμητικής Επιτροπής του 7ου Διεθνούς Συμποσίου του Οργανισμού Πόλεων Παγκόσμιας Κληρονομιάς που διοργανώθηκε στη Ρόδο.

      * Η Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς προσδιορίζει την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά ως τις πρακτικές, τις αναπαραστάσεις, τις εκφράσεις, αλλά και τη γνώση και τις δεξιότητες, τις οποίες οι κοινότητες, οι ομάδες, και σε μερικές περιπτώσεις μεμονωμένοι άνθρωποι, αναγνωρίζουν ως μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Μερικές φορές αποκαλείται ως ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά και εκδηλώνεται μεταξύ των άλλων στους ακόλουθους τομείς:

• -Προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
• -Ερμηνευτικές τέχνες. (Performing Arts).
• -Κοινωνικές πρακτικές, τελετουργικά και εορταστικά δρώμενα.
• -Γνώση και πρακτικές σχετικά με τη φύση και το σύμπαν.
• -Παραδοσιακές χειροτεχνίες.

       Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά περνά από γενιά σε γενιά και συνεχώς αναπαράγεται από τις κοινότητες και τις ομάδες, σε σχέση με το περιβάλλον τους, με την αλληλεπίδρασή τους με τη φύση και τους ιστορικούς παράγοντες της ύπαρξής τους. Παρέχει στους ανθρώπους την αίσθηση της ταυτότητας και της συνέχειας και προστατεύει, προωθεί, διατηρεί και αναπτύσσει την πολιτισμική ποικιλομορφία και την ανθρώπινη δημιουργικότητα.

*Η Σύμβαση Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς

  Η Σύμβαση Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των κρατών μελών της UNESCO το 1972 και μέχρι σήμερα έχει υπογραφεί από 191 κράτη μέλη. Στο κείμενο της Σύμβασης ορίζονται οι έννοιες της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς μαζί με τις υποχρεώσεις που απορρέουν για τα κράτη μέλη και τη διεθνή κοινότητα όσον αφορά στην προστασία μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.

    Στη Σύμβαση ορίζεται επίσης ότι το αρμόδιο σώμα για τη λήψη αποφάσεων και την αξιολόγηση αιτημάτων συμπερίληψης στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς θα είναι μια Διακυβερνητική Επιτροπή με αιρετά μέλη, για θητεία έξι χρόνων.

 Επίσης, μέσω της Σύμβασης συστάθηκε ένα Ταμείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, στο οποίο τα κράτη μέλη οφείλουν να συνεισφέρουν σε τακτά χρονικά διαστήματα ένα καθορισμένο ποσό. Επιπλέον, γίνονται δεκτές προαιρετικές εισφορές από κράτη και οργανισμούς για χρηματοδότηση συγκεκριμένων Προγραμμάτων. Η αξιοποίηση του Ταμείου και οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για την παροχή οικονομικής βοήθειας για σκοπούς προστασίας της Παγκόσμιας Κληρονομιάς προσδιορίζονται στις Κατευθυντήριες Γραμμές για την εφαρμογή της Σύμβασης.