Τα ανάκτορα της Ζάκρου και των Μαλίων

       *ΖΑΚΡΟΣ

          Η Ζάκρος,ένα  μικρό χωριό στην ανατολική ακτή της Κρήτης, είναι γνωστή για το Μινωικό Παλάτι της , έναν  από τους «θησαυρούς» του Μινωικού Πολιτισμού, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη τον περασμένο αιώνα στην Κρήτη.

        Από τα τέσσερα  Μινωικά παλάτια  που μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί (τα υπόλοιπα τρία είναι της  Κνωσού, της  Φαιστού και των Μαλίων)  το Παλάτι της Ζάκρου είναι το μικρότερο.

     Από μόνο του το ανακτορικό συγκρότημα στη Ζάκρο καλύπτει μία έκταση 4,500 τετραγωνικά μέτρα και  ήταν το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο ενός ακμαίου οικισμού,   που εκτεινόταν σε μία περιοχή πάνω από 8,000 τετραγωνικά μέτρα στο σύνολό της.

       Για να καταλάβουμε καλύτερα τα μεγέθη, το Παλάτι της Ζάκρου είναι μόλις το ένα πέμπτο του Ανακτόρου της Κνωσού, το οποίο  είναι το μεγαλύτερο στην Κρήτη και το κέντρο γενικότερα του Μινωικού Πολιτισμού.

          Οι πρώτες ανασκαφές στη Ζάκρο ξεκίνησαν στα 1900. Επικεφαλής ήταν ο David Hogarth, αρχαιολόγος της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Έφερε στο φως περίπου 10 Υστερομινωικά σπίτια και αρκετά ενδιαφέροντα ευρήματα, όπως κεραμικά, χάλκινα εργαλεία και σημαντικές ενδείξεις ανταλλαγής αλληλογραφίας ήδη από τη Μινωική εποχή. Παρ’ όλα αυτά το έργα του σταμάτησε με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

           Αυτός που ανέσκαψε το Παλάτι και έφερε στο φως το χώρο που μπορούμε να επισκεφτούμε σήμερα ήταν ο γνωστός Έλληνας αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτωνας το 1961. Τα περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε για τη Ζάκρο σήμερα  τα οφείλουμε στη  δουλειά του, ενώ η ανασκαφή συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας.

       Τα ευρήματα από το Ανάκτορο της Ζάκρου θεωρούνται από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που αφορούν το Μινωικό Πολιτισμό. Επειδή ακριβώς το Ανάκτορο της Ζάκρου ανασκάφηκε τελευταίο, έχουν χρησιμοποιηθεί πιο εξελιγμένες επιστημονικοί μέθοδοι. Εκτός από αυτό, πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι το μνημείο δεν πειράχτηκε στο πέρασμα του χρόνου από τυμβωρύχους.

       Το Ανάκτορο στη Ζάκρο θεωρείται ότι υπήρξε διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο με ιδιαίτερα σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Ένας εμπορικός σταθμός δηλαδή που συνέδεε τη Μινωική Κρήτη με τα σπουδαία κέντρα της εποχής στην Αφρική και την Ασία.

       Η στρατηγική θέση του Ανακτόρου από μόνη της το υποδεικνύει αυτό: Βρίσκεται στην ανατολικότερη ακτή της Κρήτης, προστατευμένο από τη φύση χάρη στο  Ακρωτήρι Σίδερο. Ενδεικτικό επίσης για αυτή τη θεωρία είναι ότι βρέθηκαν στο χώρο μεγάλες ποσότητες αποθηκευμένων πρώτων υλών και εξαγώγιμων αγαθών, όπως επίσης αντικείμενα τέχνης με ντόπια καταγωγή βρέθηκαν στην Κύπρο, στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή.

 

ρυτό από ορυκτό κρύσταλλο

που βρέθηκε στη Ζάκρο

       Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα το χτίσιμο του ανακτόρου της Ζάκρου χωρίζεται σε δύο φάσεις. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε περίπου το 1900 π.Χ., την ίδια εποχή με την Κνωσό και τα υπόλοιπα μινωικά ανάκτορα, το οποίο ισοπεδώθηκε πιθανότατα από σεισμό και ξαναχτίστηκε περίπου το 1600 π.Χ. 

      Το δεύτερο ανάκτορο και αυτό καταστράφηκε κοντά στο 1450 π.Χ. ενώ δεν ξαναχτίστηκε έκτοτε.

      Κυρίαρχος  τομέας του ανακτόρου, όπως εξάλλου συμβαίνει και στα υπόλοιπα μινωικά ανάκτορα,  είναι η Κεντρική Αυλή. Η Κεντρική Αυλή έχει διαστάσεις 30 επί 12 μέτρα και περιστοιχίζεται από τις γύρω πτέρυγες, που διαμορφώνουν το ανακτορικό συγκρότημα. Ένας δρόμος που ξεκινάει από την Κεντρική Αυλή συνδέει το ανάκτορο με το λιμάνι.

    Στη Βόρεια και στη Νότια Πτέρυγα υπάρχουν το κλιμακοστάσιο που συνδέει το ισόγειο με τους πάνω ορόφους, την  κουζίνα, τα  εργαστήρια και  με διάφορους βοηθητικούς  χώρους. Σε ένα από τα εργαστήρια αυτά, σύμφωνα πάντα με τα ευρήματα, γινόταν επεξεργασία φαγεντιανής, κατεργασία που πρόσφερε μία ιδιαίτερη γυαλιστερή όψη στα κεραμικά αντικείμενα.

     Η Δυτική Πτέρυγα του Ανακτόρου στη Ζάκρο αποτελείται από αποθήκες, το ασύλητο θησαυροφυλάκιο , το αρχείο και άλλες κατασκευές που προορίζονταν  για δημόσια και τελετουργική χρήση, όπως ένα ιερό με τη δεξαμενή καθαρμών. Η χρήση της δεξαμενής καθαρμών έχει γίνει ζήτημα συζητήσεων μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας. Μία πλευρά υποστηρίζει ότι τη δεξαμενή τη χρησιμοποιούσαν για τελετουργικό καθαρμό του σώματος, ενώ η άλλη πλευρά θεωρεί ότι στο χώρο δε γινόταν ουσιαστικά πλύσιμο αλλά ο καθαρμός ήταν συμβολικός.

       Τα βασιλικά διαμερίσματα βρίσκονται στην Ανατολική Πτέρυγα του Ανακτόρου. Τα ιδιαίτερα διαμερίσματα του βασιλιά και της βασίλισσας είναι χωριστά. Ανατολικά από τα βασιλικά διαμερίσματα είναι η «αίθουσα της  δεξαμενής» με μνημειακή είσοδο και στο κέντρο της μία δεξαμενή με διάμετρο 7μ., πρόδρομος του σημερινού συντριβανιού.

       Το Ανάκτορο της Ζάκρου περιβάλλονταν  από μία πόλη με ιδιαίτερη  ρυμοτομία. Κάποια από τα σπίτια είχαν μέχρι και 30 δωμάτια. Υπερβολικά μεγάλος αριθμός,  που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα συγκεκριμένα δεν προορίζονταν για κατοικίες, αλλά ήταν οικοδομήματα που στέγαζαν δευτερεύουσες λειτουργίες του ανακτόρου.

         Το Ανάκτορο της Ζάκρου όσο και ο γύρω χώρος θα πρέπει να ήταν πολύ σημαντικός οικισμός της εποχής του. Φυσικά ακόμα και σήμερα αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για μια καλύτερη ενδοσκόπηση στο Μινωικό Πολιτισμό.

      *ΜΑΛΙΑ

       Τα Μάλια βρίσκονται 37 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ηράκλειο, στη βόρεια ακτή της Κρήτης. Οι αμμώδεις παραλίες του Κρητικού πελάγους στα βόρεια, ο ορεινός όγκος της Δίκτης στα νότια και ανάμεσά τους μια μικρή πεδιάδα. Αυτά συνθέτουν το γαλήνιο τοπίο που αντικρίζουμε φτάνοντας στα Μάλια.

       Ανατολικά από τα σημερινά Μάλια βρίσκεται το μινωικό ανάκτορο των Μαλίων.

      Είναι το τρίτο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης και είναι χτισμένο σε μια τοποθεσία προνομιακή, κοντά στη θάλασσα και πάνω στο δρόμο που συνδέει την ανατολική με την κεντρική Κρήτη.

       Το ανάκτορο των Μαλίων κατά τη μυθολογία χρησίμευε σαν κατοικία του Σαρπηδόνα, αδερφού του Μίνωα, και πρωτοχτίζεται το 1900 π.Χ. Ο προϋπάρχων ισχυρός οικισμός, από τον οποίο σώζονται συνοικίες γύρω από το ανάκτορο, μετατρέπεται έτσι σε ανακτορικό κέντρο-πόλη.

       Το πρώτο αυτό ανάκτορο καταστρέφεται γύρω στα 1700 π.Χ. και ανοικοδομείται γύρω στα 1650 π.Χ., στην ίδια θέση και με το ίδιο βασικό σχέδιο του παλιού. Τέλος, το 1450 π.Χ. καταστρέφεται και δεν κατοικείται ξανά. Μόνο στην περίοδο της μυκηναϊκής  κυριαρχίας χτίζεται ανάμεσα στα ερείπιά του ένα μικρό οικοδόμημα που μάλλον ήταν ένα ιερό.

       Στα Μάλια έχουμε την τύχη να περπατούμε στο πραγματικό ανάκτορο, έτσι όπως το αποκάλυψαν οι ανασκαφές των αρχαιολόγων.

    Το μεγαλύτερο μέρος των ορατών σήμερα ερειπίων ανήκει στο νεοανακτορικό συγκρότημα, το δεύτερο δηλαδή ανάκτορο, οι χώροι του οποίου οργανώνονται γύρω από 3 αυλές, την κεντρική, τη βόρεια και την «αυλή του πύργου». Πρόκειται για ένα ανάκτορο που προκαλεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη για τις μεγαλοπρεπείς διαστάσεις του, το περίπλοκο σχέδιό του και τις πολλαπλές λεπτομέρειές του.